Giảm ph&#225;t: Kẻ s&#225;t thủ thầm lặng của nền kinh tế

H&#227;y tưởng tượng s&#225;ng nay bạn ra chợ, thấy gi&#225; thịt, rau, xăng dầu đều rẻ hơn th&#225;ng trước. Bạn mỉm cười: “Tuyệt qu&#225;, tiền m&#236;nh giờ mua được nhiều hơn!”. Ở bề ngo&#224;i, giảm ph&#225;t giống như một m&#243;n qu&#224; từ nền kinh tế – gi&#225; cả đi xuống, sức mua tăng l&#234;n. Nhưng ph&#237;a sau tấm m&#224;n “gi&#225; rẻ” ấy, một cơn b&#227;o kinh tế đang &#226;m thầm h&#236;nh th&#224;nh, đe dọa c&#244;ng việc, thu nhập, v&#224; cả hệ thống t&#224;i ch&#237;nh quốc gia.


Giảm ph&#225;t (Deflation) l&#224; hiện tượng mức gi&#225; chung trong nền kinh tế giảm li&#234;n tục trong một thời gian d&#224;i. Nguy&#234;n nh&#226;n c&#243; thể đến từ:


1. Cầu giảm mạnh: Người ti&#234;u d&#249;ng hạn chế chi ti&#234;u v&#236; mất niềm tin v&#224;o tương lai. V&#237; dụ, trong khủng hoảng 2008, nhiều gia đ&#236;nh Mỹ thắt chặt hầu bao, l&#224;m doanh số b&#225;n lẻ lao dốc


2. Cung vượt cầu: Doanh nghiệp sản xuất nhiều hơn nhu cầu, buộc phải hạ gi&#225; để xả h&#224;ng.


3. Tiền tệ co lại: Lượng tiền lưu th&#244;ng giảm, ng&#226;n h&#224;ng siết t&#237;n dụng, khiến thị trường thiếu d&#242;ng tiền k&#237;ch cầu.

Nghe th&#236; c&#243; vẻ người ti&#234;u d&#249;ng được lợi, nhưng thực tế, giảm ph&#225;t l&#224; v&#242;ng xo&#225;y nguy hiểm:


Gi&#225; giảm → Người d&#226;n tr&#236; ho&#227;n mua sắm v&#236; nghĩ tương lai sẽ c&#242;n rẻ hơn.
Doanh thu giảm → Doanh nghiệp cắt giảm sản xuất v&#224; nh&#226;n sự.
Thất nghiệp tăng → Thu nhập giảm → Cầu tiếp tục giảm.

Nền kinh tế bị kẹt trong v&#242;ng lặp suy tho&#225;i.


Nhật Bản l&#224; v&#237; dụ điển h&#236;nh. Sau bong b&#243;ng kinh tế vỡ v&#224;o đầu thập ni&#234;n 1990, quốc gia n&#224;y rơi v&#224;o “thập kỷ mất m&#225;t” k&#233;o d&#224;i hơn 20 năm, với tăng trưởng gần như bằng 0 v&#224; gi&#225; cả tr&#236; trệ hoặc giảm.


Cụ thể chỉ số Nikkei 225: Cuối năm 1989, Nikkei đạt đỉnh gần 39.000 điểm. Sau khi bong b&#243;ng t&#224;i sản vỡ, chỉ số n&#224;y rơi mạnh, c&#243; l&#250;c xuống khoảng 7600 điểm v&#224;o đầu những năm 2000 v&#224; phải mất hơn 30 năm mới dần hồi phục về mức trước khủng hoảng.


Việt Nam chưa từng rơi v&#224;o giảm ph&#225;t k&#233;o d&#224;i như Nhật Bản, nhưng đ&#227; c&#243; một v&#224;i giai đoạn ngắn CPI (chỉ số gi&#225; ti&#234;u d&#249;ng) &#226;m so với c&#249;ng kỳ hoặc so với th&#225;ng trước.


Cụ thể như đầu 2009: Sau c&#250; sốc lạm ph&#225;t hơn 20% năm 2008, cầu ti&#234;u d&#249;ng v&#224; đầu tư giảm mạnh v&#236; khủng hoảng t&#224;i ch&#237;nh to&#224;n cầu, dẫn tới một v&#224;i th&#225;ng CPI &#226;m.


V&#236; sao cần tr&#225;nh rơi v&#224;o giảm ph&#225;t


Giảm ph&#225;t kh&#244;ng chỉ l&#224; c&#226;u chuyện gi&#225; cả đi xuống. Đ&#243; l&#224; dấu hiệu sức khỏe nền kinh tế suy yếu. Nếu kh&#244;ng được kiểm so&#225;t, n&#243; c&#243; thể biến th&#224;nh khủng hoảng to&#224;n diện, khiến c&#225;c ch&#237;nh s&#225;ch k&#237;ch cầu trở n&#234;n k&#233;m hiệu quả v&#224; l&#242;ng tin thị trường sụp đổ.


V&#236; vậy, c&#225;c ng&#226;n h&#224;ng trung ương v&#224; ch&#237;nh phủ thường ưu ti&#234;n kiểm so&#225;t lạm ph&#225;t ở mức thấp v&#224; ổn định, thay v&#236; để giảm ph&#225;t xảy ra. Mục ti&#234;u kh&#244;ng phải l&#224; gi&#225; rẻ bất chợt, m&#224; l&#224; một nền kinh tế ph&#225;t triển bền vững, việc l&#224;m ổn định, v&#224; thu nhập tăng trưởng theo thời gian.

Giảm phát: Kẻ sát thủ thầm lặng của nền kinh tế

Hãy tưởng tượng sáng nay bạn ra chợ, thấy giá thịt, rau, xăng dầu đều rẻ hơn tháng trước. Bạn mỉm cười: “Tuyệt quá, tiền mình giờ mua được nhiều hơn!”. Ở bề ngoài, giảm phát giống như một món quà từ nền kinh tế – giá cả đi xuống, sức mua tăng lên. Nhưng phía sau tấm màn “giá rẻ” ấy, một cơn bão kinh tế đang âm thầm hình thành, đe dọa công việc, thu nhập, và cả hệ thống tài chính quốc gia.


Giảm phát (Deflation) là hiện tượng mức giá chung trong nền kinh tế giảm liên tục trong một thời gian dài. Nguyên nhân có thể đến từ:


1. Cầu giảm mạnh: Người tiêu dùng hạn chế chi tiêu vì mất niềm tin vào tương lai. Ví dụ, trong khủng hoảng 2008, nhiều gia đình Mỹ thắt chặt hầu bao, làm doanh số bán lẻ lao dốc


2. Cung vượt cầu: Doanh nghiệp sản xuất nhiều hơn nhu cầu, buộc phải hạ giá để xả hàng.


3. Tiền tệ co lại: Lượng tiền lưu thông giảm, ngân hàng siết tín dụng, khiến thị trường thiếu dòng tiền kích cầu.

Nghe thì có vẻ người tiêu dùng được lợi, nhưng thực tế, giảm phát là vòng xoáy nguy hiểm:


Giá giảm → Người dân trì hoãn mua sắm vì nghĩ tương lai sẽ còn rẻ hơn.
Doanh thu giảm → Doanh nghiệp cắt giảm sản xuất và nhân sự.
Thất nghiệp tăng → Thu nhập giảm → Cầu tiếp tục giảm.

Nền kinh tế bị kẹt trong vòng lặp suy thoái.


Nhật Bản là ví dụ điển hình. Sau bong bóng kinh tế vỡ vào đầu thập niên 1990, quốc gia này rơi vào “thập kỷ mất mát” kéo dài hơn 20 năm, với tăng trưởng gần như bằng 0 và giá cả trì trệ hoặc giảm.


Cụ thể chỉ số Nikkei 225: Cuối năm 1989, Nikkei đạt đỉnh gần 39.000 điểm. Sau khi bong bóng tài sản vỡ, chỉ số này rơi mạnh, có lúc xuống khoảng 7600 điểm vào đầu những năm 2000 và phải mất hơn 30 năm mới dần hồi phục về mức trước khủng hoảng.


Việt Nam chưa từng rơi vào giảm phát kéo dài như Nhật Bản, nhưng đã có một vài giai đoạn ngắn CPI (chỉ số giá tiêu dùng) âm so với cùng kỳ hoặc so với tháng trước.


Cụ thể như đầu 2009: Sau cú sốc lạm phát hơn 20% năm 2008, cầu tiêu dùng và đầu tư giảm mạnh vì khủng hoảng tài chính toàn cầu, dẫn tới một vài tháng CPI âm.


Vì sao cần tránh rơi vào giảm phát


Giảm phát không chỉ là câu chuyện giá cả đi xuống. Đó là dấu hiệu sức khỏe nền kinh tế suy yếu. Nếu không được kiểm soát, nó có thể biến thành khủng hoảng toàn diện, khiến các chính sách kích cầu trở nên kém hiệu quả và lòng tin thị trường sụp đổ.


Vì vậy, các ngân hàng trung ương và chính phủ thường ưu tiên kiểm soát lạm phát ở mức thấp và ổn định, thay vì để giảm phát xảy ra. Mục tiêu không phải là giá rẻ bất chợt, mà là một nền kinh tế phát triển bền vững, việc làm ổn định, và thu nhập tăng trưởng theo thời gian.